آشنایی با بیماری های پانکراس یا لوزالمعده

لوزالمعده یا پانکراس (Pancreas)، غده ‌ای بزرگ است که در قسمت فوقانی شکم و پشت معده قرار دارد. وظیفه پانکراس تولید آنزیم ‌ها و هورمون‌ هایی حیاتی است که به هضم مواد غذایی کمک می‌ کند. پانکراس هم یک غده درون ریز است که با تولید انسولین، موجب تنظیم سطح قند خون می ‌شود و هم یک غده برون ریز است که آنزیم ‌ها و مواد مترشحه آن مستقیماً وارد روده می شود و به هضم کربوهیدرات، پروتئین و چربی کمک می‌ کند.

انواع بیماری های پانکراس کدامند؟

از شایع ترین بیماری هایی که پانکراس را تحت تأثیر قرار می دهند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

پانکراتیت حاد یا التهاب حاد پانکراس

پانکراتیت حاد که معمولاً به‌ صورت ناگهانی ایجاد می شود، پس از گذشت چند روز با انجام درمان مناسب بهبود پیدا می یابد. شایع ‌ترین عامل ایجاد پانکراتیت حاد، وجود بلورهای کوچک و ریگ مانند صفرا است که به آن سنگ کیسه‌ صفرا می گویند که این سنگ ها با گذر از مجرای صفراوی، سبب التهاب لوزالمعده می ‌شوند. سوءمصرف مشروبات الکلی هم یکی دیگر از علل شایع در ایجاد این بیماری به شمار می رود.

پانکراتیت حاد می تواند از چند ساعت الی 2 روز پس از مصرف الکل بروز کند. از علل دیگر ایجاد پانکراتیت حاد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیب ‌های شدید شکمی (مثل آسیب یا زخم لوزالمعده که می تواند در اثر تصادف و جراحی به وجود آید)
• مصرف برخی داروها (داروهای گروه سولفا، کلروتیازید یا داروهای کورتونی)
• بروز عفونت ‌ها در لوزالمعده (مانند عفونت ویروسی اوریون)
• تومورهای لوزالمعده
• اختلالات ژنتیکی لوزالمعده
• سرطان لوزالمعده

پانکراتیت مزمن یا التهاب مزمن پانکراس

پانکراتیت مزمن یک بیماری التهابی پیشرونده در لوزالمعده است که در بلند مدت بروز می کند و سبب از بین رفتن دائمی ساختار پانکراس و عملکرد آن می شود. این التهاب زمانی رخ می دهد که تریپسین در لوزالمعده فعال شود. تریپسین نوعی آنزیم است که در پانکراس تولید می ‌شود و به درون روده‌ ها ترشح می شود و به تجزیه پروتئین می ‌پردازد. این آنزیم تا زمان رسیدن به روده‌ ها غیرفعال است؛ اما اگر درون پانکراس فعال شود، شروع به تجزیه و هضم خود پانکراس می کند و در نتیجه، التهاب مزمن لوزالمعده را به وجود می آورد. مصرف طولانی مدت الکل، شایع ‌ترین علت بروز التهاب مزمن پانکراس است و ۷۰ تا ۸۰ درصد این نوع از التهاب را رقم می زند. سوءهاضمه و مدفوع چرب و بدبو از علائم پانکراتیت مزمن هستند.

سرطان لوزالمعده

سرطان لوزالمعده یک بیماری نهفته است و غالباً تا زمانی که پیشرفت نکند، علامت خاصی ندارد که همین امر، درمان آن را بسیار سخت می کند. بسته به محل تومور در پانکراس، علائم سرطان متفاوت است:

علائم سرطان پانکراس در قسمت بالایی یا سر پانکراس: کاهش وزن، زردی پوست، ادرار تیره، مدفوع کم رنگ، خارش، تهوع، استفراغ، درد شکم، درد کمر و بزرگ شدن غدد لنفاوی گردن

علائم سرطان پانکراس در بدنه یا دم پانکراس: شکم درد یا کمر درد و کاهش وزن

تشخیص بیماری های پانکراس

از آنجا که غده‌ پانکراس در عمق زیادی از بدن قرار گرفته است، تشخیص بیماری های پانکراس معمولاً بسیار دشوار است. پزشک از بیمار شرح حال می گیرد و معاینه‌ فیزیکی را انجام می ‌دهد و سپس یک آزمایش خون برای کمک به روند تشخیص بیماری تجویز می کند. از آزمایشات تکمیلی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اسکن اولتراسوند شکم (سونوگرافی): در سونوگرافی، امواج صوتی از طریق یک دستگاه بر روی شکم بیمار انتشار می یابد و به سمت پانکراس می ‌رود. این امواج از سطح پانکراس، کیسه‌ صفرا، کبد و دیگر ارگان‌ های حفره شکمی بازتاب و به امواج الکتریکی و در نهایت تصاویری به نام سونوگرام تبدیل می ‌شود. اگر دلیل ایجاد التهاب، سنگ کیسه‌ صفرا باشد، امواج صوتی از سطح آنها بازتاب شده و محل دقیق آنها مشخص می شود.

سی ‌تی اسکن: این روش که نوعی عکسبرداری غیرتهاجمی با استفاده از اشعه‌ ایکس است، تصاویری سه ‌بعدی را از قسمت‌ های مختلف بدن در اختیار پزشک قرار می دهد. در سی تی اسکن، بیمار روی یک غلتک دراز می کشد و به داخل یک دستگاه دایره شکل انتقال می یابد. با این آزمایش می ‌توان سنگ ‌های کیسه صفرا را تشخیص داد و مقدار آسیب به پانکراس را مشخص کرد.

آندوسکوپی: پس از بیهوشی عمومی و یا بی حسی گلوی بیمار، پزشک یک لوله‌ باریک، منعطف و دارای چراغ به نام آندوسکوپ را وارد گلو می کند که پس از عبور از معده، وارد روده‌ باریک می‌ شود. سپس پزشک فرستنده‌ اولتراسوند دستگاه را روشن می کند و به این طریق، تصاویری از پانکراس و مجاری صفراوی را مشاهده می کند که به او در تشخیص هرچه بهتر و دقیق تر بیماری احتمالی کمک می کند.

اسکن کلانژیوپانکراتوگرافی: این روش که نوعی اسکن MRI است، می ‌تواند به شکل غیرتهاجمی، تصاویری را از مقاطع عرضی بدن ارائه کند. طریقه انجام این اسکن به این ترتیب است که پس از انجام بی ‌حسی خفیف، بیمار بر روی یک تخت سیلندر مانند دراز می کشد و تکنسین، جوهر مخصوصی را به رگ ‌های او تزریق می ‌کند که باعث دیده شدن دقیق پانکراس، سنگ های کیسه‌ صفرا و مجاری صفراوی و پانکراسی می شود.

اسکن پس رونده‌ آندوسکوپی کلانژیوپانکراتوگرافی: این اسکن برای تشخیص گرفتگی مجاری مورد استفاده قرار گیرد؛ بدین صورت که در طول انجام آن، لوله ‌ای منعطف به داخل گلو فرستاده و از طریق معده به روده‌ باریک وارد می شود. جوهر مخصوص هم به داخل مجاری خروجی پانکراس تزریق می ‌شود تا هرگونه گرفتگی در آن‌ نمایان شود.

درمان پانکراتیت

گزینه هایی که در درمان پانکراتیت مدنظر قرار می گیرند شامل موارد زیر هستند:

• تغییر رژیم غذایی: پرهیز از برخی عادت های ناسالم مانند افراط در مصرف الکل به بهبود بیماری کمک می کند.
• تجویز مکمل های آنزیمی: ممکن است پزشک، داروهایی آنزیمی را به منظور بهبود فراید هضم تجویز کند.
• خالی نگه داشتن معده: از بیمار درخواست می شود تا چند روز غذا نخورد تا زمان کافی به ترمیم پانکراس داده شود. با کنترل التهاب پانکراس، نوشیدن آب و مایعات آغاز می شود و پس از آن، فرد بیمار می تواند رژیم غذایی طبیعی خود را از سر گیرد.
• تزریق وریدی: از آنجا که بدن برای ترمیم پانکراس، انرژی و مایعات زیادی را از دست می دهد، تزریق وریدی به حفظ تعادل هیدراته بدن کمک می کند.
• تجویز داروهای مسکن: برخی مسکن ها به تسکین درد و کاهش التهاب لوزالمعده کمک می کنند.

پس از کنترل التهاب لوزالمعده، بسته به علت بروز بیماری، درمان های زیر از سوی پزشک تجویز می شود:

• رفع انسداد مجرای صفراوی با استفاده از آندوسکوپ
• جراحی سنگ کیسه صفرا که در صورتی که علت بروز پانکراتیت، سنگ های کیسه صفرا باشند انجام می شود.
• جراحی پانکراس که به منظور تخلیه مایعات از پانکراس صورت می گیرد.

اگر متوجه تغییر در روند عادی هضم غذای خود شده اید و یا دردی مداوم در حفره شکمی خود احساس می کنید، پیشنهاد می کنیم تا به پزشک متخصص داخلی مراجعه کنید تا با انجام معاینات و ارزیابی های لازم، بیماری احتمالی شما را تشخیص دهد و به درمان آن بپردازد. چنانچه ساکن استان البرز و شهر کرج هستید، می توانید از طریق نوبت دهی آنلاین و یا تلفن 02632731306 به دریافت نوبت از خانم دکتر محبوبه آقاجانی اقدام کنید.