انسولین، مقاومت به انسولین و تاثیر انسولین بر بدن

شاید بتوان اصلی ترین دارو و متد درمانی بیماران مبتلا به قند خون و انواع دیابت را، تزریق انسولین در دوزهای مختلف دانست، که بنا بر تشخیص پزشک متخصص انجام می شود. اسنولین به روش های مختلفی تولید و تزریق می گردد.

انسولین هورمونی است که توسط پانکراس یا لوزالمعده، در بدن انسان ساخته می شود. کار اصلی انسولین در بدن، جذب قند توسط سلول‌ها و استفاده از انرژی آنهاست. بعد از صرف غذا و رسیدن مواد خوراکی به بدن، سیستم گوارشی با استفاده از آنزیم‌های مختلف، شروع به تبدیل کربوهیدرات‌ها یا قندهای پیچیده موجود در مواد خوراکی، به ریز واحدهای سازنده که ساده‌ترین آن‌ها گلوکز است، می کند و سپس این مولکول‌ها توسط دیواره روده کوچک، وارد خون خواهند شد.

انسولین چیست و چه نقشی در بدن دارد

ترشح انسولین در بدن

افزایش غلظت گلوکز در مایع خارج سلولی، محرک اصلی برای ترشح هورمون انسولین است. ترشح انسولین، با افزایش غلظت داخل سلولی و از طریق دو مرحله تحریک و در بدن توزیع می‌شود:

• مهاجرت: فرایندی که طی آن وزیکول‌های حاوی انسولین، به سطح هر سلول می‌روند.
• اگزوسیتوز: اتصال غشای وزیکول سلول که حاوی انسولین است به غشای پلاسمایی سلول، که در نهایت به رهاسازی این هورمون‌ در فضای خارج سلول منجر می گردد.

ترشح انسولین در بدن، یک فرایند دو فاز است:

1. فاز اول ترشح منقطع یا ناگهانی
   در این فاز، برای کنترل گلوکز خون در مدت زمانی کوتاهی پس از خوردن غذا، جهت جذب قند اضافی موجود در خون،ترشح انسولین اتفاق می‌افتد
2. فاز دوم ترشح متوالی یا طولانی مدت
   در فاز دوم، ترشح بلند مدت انسولین، برای ذخیره گلوکز طی زمانی طولانی و ممتد را شاهد هستیم، که صرف رشد و تقسیم سلول، تولید پروتئین و رونویسی از DNA می‌شود.

تحریک برای تولید و ترشح انسولین و یا جلوگیری از ترشح آن، با تأثیر برخی هورمون‌های بدن بر سلول‌های پانکراس کنترل می‌شود.

که به طور مثال آدرنالین یک عمال مهار کننده در ترشح انسولین است و یا برعکس آن،هورمون های دستگاه گوارش، تحریک کننده تولید و ترشح انسولین هستند.

اثر انسولین در بدن چیست؟

انسولین، یک هورمون آنابولیک است که در فرایندهای ساخت و ذخیره و برعکس، درآزادسازی ترکیبات لازم جهت متابولیسم قند نقش دارد و همچنین بر روی عملکرد سایر هورمون‌های بدن نیز اثر می‌گذارد. بدون وجود انسولین در بدن، سلول‌ها قادر به استفاده از گلوکز موجود در خون نیستند. از اثرات انسولین در بدن، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش گلیکوژنز و کاهش گلیکوژنولیز در ماهیچه و کبد
• افزایش گلیکولیز در کبد و بافتهای چربی بدن
• کاهش تخریب اسیدآمینه‌های موجود در کبد
• افزایش ورود گلوکز به سلول‌ها و سنتز پروتئین در عضلات و بافت های چربی
• کاهش لیپولیز بدن
• افزایش لیپوژنزیز و استری شدن اسیدهای چرب در کبد و بافت چربی
• تنظیم تولید سروتونین مورد نیاز بدن که اثرات مختلف جسمی و روحی دارد

چرا مقاومت به انسولین شکل می گیرد

در بعضی مواقع، انسولین، به میزان کافی در بدن ترشح شده است اما سلول‌ها پاسخ مناسبی به آن نشان نمی دهند که به این شرایط در علم پزشکی، مقاومت به انسولین گفته می‌شود. پانکراس در پاسخ به این اختلال پیش آمده، میزان بیشتری انسولین تولید میند تا قند خون را کاهش دهد و همین امر موجب افزایش شدید انسولین بدن خواهد شد. به دنبال افزایش تولید انسولین و با گذشت زمان، مقاومت سلول‌ها نسبت به انسولین بیشتر خواهد شد و پانکراس هم به دلیل ارکرد بیش از حد لازم دچار آسیب خواهد شد. مقاومت به انسولین، یکی از علل اصلی و علائم نشان دهنده در ابتلا به دیابت نوع دو است.

علت مقاومت به انسولین در بدن

بالا بودن اسیدهای چرب در خون، که پاسخ‌دهی سلول‌ها به انسولین را تحت تأثیر قرار می‌دهد. افزایش چربی خون باعث بزرگ شدن سلول‌های چربی و افزایش توده چربی بدن می‌شود که اثر مستقیم در افزایش مقاومت بدن به انسولین دارد.

• بالا بودن فروکتوز خون یا مصرف زیاد فروکتوز ، چون فروکتوز می‌تواند طی فرایند گوکونئوژنز، به گلوکز تبدیل گردد
• التهاب و بیماری های التهابی، که می‌تواند ناشی از اضطراب و استرس یا ابتلا به بیماری‌های عفونی و التهابی مثل آرتریت روماتوئید باشد
• اختلال در فلور میکروبی روده، که شامل باکتری‌هایی در روده انسان است که برخی ویتامین‌ها را تولید و از تکثیر باکتری‌های بیماری‌زا در روده و ایجاد عفونت روده جلوگیری می‌کنند. به هم خوردن تعادل این میکروارگانیسم‌ها، یک عامل مهم در ایجاد التهاب، مقاومت به انسولین و برخی از بیماری‌های متابولیک است
• مصرف برخی داروها مانند استروئیدها، که در طولانی مدت، باعث مقاومت به انسولین در بدن می‌شود

عوامل تشدید کننده مقاومت به انسولین

• مصرف نوشیدنی های الکلی
• مصرف دخانیات و نیکوتین
• کم‌خوابی یا برهم خودن نظم خواب
• مصرف مداوم و زیاد کافئین، مثل مصرف زیاد قهوه و چای
• استفاده زودهنگام از شیر گاو برای تغذیه کودکان، که در ابتلا به دیابت نوع یک نیز نقش دارد
• مصرف غذاهای حاوی گلوتن در نوزادان در سن قبل از سه ماه

عوارض مقاومت به انسولین در انسان

عدم تنظیم قند خون و میزان انسولین در بدن، موجب عوارض مختلفی برای بدن خواهد شد.

• افزایش احتمال ابتلا به آلزایمر
• ایجاد بیماری کبد چرب غیر الکلی
• ابتلا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در زنان
• تاثیر در ایجاد یا پیشرفت انواع سرطان‌های سینه، مثانه، روده، پانکراس، پروستات و رحم
• افزایش خط ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی تا بی از 90 درصد افزایش

علائم مقاومت به انسولین چیست؟

موارد زیر از علائم رایج مقاومت به انسولین هستند:

• احساس خستگی مفرط و مزمن
• عدم تمرکز یا اصطلاحا مه مغزی
• افزایش وزن خصوصا در ناحیه شکمی
• حس گرسنگی مداوم در طی شبانه روز
• افزایش میل به خوردن انواع شیرینی جات
• ابتلا به فشار خون

آزمایش ها و تست های تشخیص مقاومت به انسولین

پزشک متخصص به ویژه متخصص داخلی، پس از معاینات بالینی و گرفتن شرح حال بیماران، در صورت نیاز اقدام به انجام یکسری از تست ها و آزمایشات خواهد نمود تا از میزان مقاومت بدن به انسولین، اطمینان حاصل کند.

• تست انسولین ناشتا، که بالا بودن آن در خون، دلیل محکمی برای ابتلا به این بیماری خواهد بود
• آزمایش قند خون ناشتا که اولین و ساده‌ترین تست برای سنجش اثر انسولین در بدن است. با این که علت بالا بودن قند در بدن را نشان نمیدهد و در تشخیص اینکه، این بالا بودن قندخون مقاومت به انسولین در بدن است یا بدن میزان کافی انسولین تولید نمی‌کند
• آزمایش HOMA-IR یا نسبت انسولین و قند خون که دقت خیلی بالایی ندارد
• آزمایش مقدار HDL و تری‌گلیسیرید موجود درخون، زیرا کاهش HDL یا کلسترول خوب و بالا بودن تری‌گلیسیرید خون، دو نشانه از اختلال مقاومت به انسولین هستند

بعضی بیماری ها و علائم دیگر نیز ممکن است، نشانه وجود مقاومت به انسولین در بدن باشد. مثل بیماری آکانتوزیس نیگریکانس که نوعی بیماری پوستی با لکه‌های تیره روی پوست خصوصا پشت گردن و زیر گلو است.

برای کاهش ترشح انسولین چه کار باید کرد؟

کاهش ترشح انسولین در بدن باعث می شود که مقاومت به این هورمون کمتر شود. موارد پیشنهادی زیر به کاهش میزان انسولین در خون کمک می‌کنند.

• رژیم غذایی دارای کربوهیدرات به میزان کم
• کاهش کالری مصرفی در طی روز
• کاهش وزن
• ورزش و تحرک منظم روزانه
• پرهیز از مصرف کربوهیدرات های تصفیه شده
• افزایش مصرف خوراکی های دارای فیبر
• کاهش چربی تجمعی در شکم
• افزایش مصرف پروتئین ها در رژیم غذایی
• مصرف ویتامین D، منیزیم و امگا 3