زخم معده چیست؛ چه علائمی دارد و چگونه درمان می شود

زخم معده یا اولسر پپتیک (Peptic Ulcer Disease) نوعی آسیب خوش‌ خیم به مخاط و زیرمخاط دستگاه گوارش است. عامل اصلی پدید آمدن این زخم ها، حضور و تکثیر باکتری هلیکوباکتر پیلوری است که از راه ‌های مختلفی مانند آسیب به لایه محافظ مخاط معده، باعث ایجاد زخم معده می‌ شود؛ از همین رو درمان اصلی این بیماری، درمان آنتی ‌بیوتیکی است. تشخیص زودهنگام زخم معده باعث موفقیت در درمان و پیشگیری از عوارض شدید آن می شود. در این مقاله با ما همراه باشید تا درباره علت ها، نشانه ها، روش‌ های تشخیص، درمان و پیشگیری از این بیماری صحبت کنیم.

زخم معده چیست؟

زخم معده در ساده ترین تعریف، زخمی در دیواره داخلی معده است که باعث سوزش و درد در آن ناحیه می شود.

علائم زخم معده چیست؟

حدود یک سوم از مبتلایان به زخم معده علامت خاصی ندارند؛ اما نشانه ‌های شایع زخم معده می تواند یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

• احساس پر بودن معده
• احساس درد مبهم در معده
• تیر کشیدن و سوختن معده
• اجتناب از غذا خوردن به سبب تشدید درد
• کاهش اشتها
• نفخ معده
• آروغ زدن
• تهوع
• استفراغ که در صورت خونریزی زخم معده، می تواند خونی باشد
• کاهش وزن
• افزایش بزاق دهان که بیشتر مرتبط با رفلاکس معده است
• مدفوع تیره با بوی بد به دلیل وجود اکسید آهن

زخم معده چه عوارضی دارد؟

در غالب موارد، زخم معده پس از گذشت چند هفته بهبود می یابد اما در مواردی نادر به ایجاد سوراخ در دیواره معده و خونریزی منجر می شود. موارد زیر از عوارض شدید زخم معده هستند:

خونریزی معده که شایع ‌ترین عارضه زخم معده است.

سوراخ شدن دیواره معده که در صورت درمان نشدن زخم، باعث فرسایش دیواره معده و سوراخ شدن آن می شود که ریختن محتویات معده در حفره شکمی را در پی دارد که پریتونیت حاد شیمیایی را باعث می ‌شود. اولین نشانه این عارضه، درد شدید و ناگهانی در ناحیه شکم است. زخم و سوراخ شدن اندام‌ های مجاور مانند کبد و پانکراس که در اثر نفوذ اسید از سوراخ معده به حفره شکمی رخ می دهد.

انسداد مسیر خروجی معده که به سبب باریک شدن کانال پیلریک در اثر زخم و تورم معده و اثنی عشر اتفاق می افتد و فرد مبتلا اغلب با استفراغ شدید به پزشک مراجعه می ‌کند.

بروز سرطان که در صورتی که هلیکوباکتر پیلوری عامل ایجاد زخم معده باشد، احتمال بروز سرطان معده ۳ تا ۶ برابر افزایش خواهد یافت.

علت بروز زخم معده چیست؟

بعضی عوامل و شرایط هستند که معده را مستعد زخم و پیشرفت بیماری می کنند که موارد زیر از جمله علل شایع آن هستند:

• عفونت با هلیکوباکترپیلوری (اچ پیلوری) که مهمترین عامل بوجود آورنده زخم معده است.
• مصروف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی و آسپرین که می ‌تواند خطر ابتلا به زخم معده را ۴ برابر کند.
• استرس زیاد که گرچه به تنهایی باعث ایجاد زخم معده نمی شود؛ اما با افزایش سطح ترشح اسید معده، سرکوب کردن سیستم ایمنی، ایجاد مشکلات هضم غذا و ایجاد التهاب در بدن، شرایط ظهور و پیشرفت بیماری را فراهم می آورد.
• رژیم غذایی نامناسب که از جمله مواردی که در این رده قرار می گیرند و زمینه را برای ابتلا یا پیشرفت این بیماری مهیا می کند می توان به مصرف غذاهای تند، غذاهای شور، غذاهای چرب، غذاهای سرشار از نشاسته، الکل و نوشیدنی های حاوی کافئین اشاره کرد.

در مقابل، غذاهایی هم هستند که عوارض زخم معده را تسکین می دهند و به بهبود آن کمک می کنند؛ چراکه به کاهش تکثیر هلیکوباکتر پیلوری کمک می کنند. برخی از این غذاها عبارتند از:

• پروبیوتیک ‌ها مانند ماست، کفیر و دوغ
• مواد غذایی دارای فیبر مثل گلابی، سیب، سبزیجات، بلغور و جو دوسر
• فلفل دلمه‌ای قرمز که به سبب غنی بودن از ویتامین C، نقشی مهم در ترمیم زخم معده و افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با میکروب‌ها دارد
• غذاهای پروتئینی و کم چرب مانند مرغ، بوقلمون، ماهی، گوشت گاو بدون چربی و تخم مرغ

زخم معده چگونه تشخیص داده می شود؟

به طور معمول، تشخیص بیماری بر پایه گرفتن شرح حال و معاینه بالینی انجام می شود و در ادامه، بهره گیری از آزمایشات تکمیلی مانند آندوسکوپی یا تصویربرداری اشعه ایکس به تشخیص دقیق تر و قطعی بیماری می انجامد. در بعضی از موارد، ممکن است پزشک بدون تشخیص زخم از طریق انجام آزمایش‌های خاص، درمان را شروع کند و در صورت کاهش علائم، تشخیص اولیه بیماری تأیید شود.

راه های درمان زخم معده

برای درمان زخم معده، روش ‌های زیادی به کار برده می شود که از آن جمله می توان به درمان های زیر اشاره کرد:

• بهره گیری از رژیم غذایی صحیح: برخورداری از یک رژیم غذایی سالم به تقویت سیستم ایمنی و رفع بیماری کمک می کند.
• دارودرمانی: هنگامی که تشخیص هلیکوباکتر پیلوری تأیید شد، خط اول درمان، مصرف کاهنده های اسید معده به همراه آنتی بیوتیک است که معمولا 7 تا 14 روز ادامه می یابد.
• جایگزین کردن داروهای آسیب رسان: همانطور که گفتیم، برخی داروها باعث تشدید عوارض بیماری می شوند که می توان این مشکل را با جایگزین کردن آنها با داروهای دیگر رفع کرد.
• درمان با جراحی یک درمان نادر است که در صورت پیچیده بودن زخم معده انجام می گیرد.

چگونه از بروز زخم معده پیشگیری کنیم؟

با رعایت برخی اقدامات ساده، می توان احتمال بروز زخم معده را کاهش داد؛ از جمله:

• محافظت در برابر عفونت: برخی شواهد نشان دهنده آن است که هلیکوباکتر پیلوری می تواند از طریق تماس با افراد، غذا و یا آب آلوده انتشار یابد. بنابراین شست و شوی مداوم دست ها با آب و صابون و همچنین مصرف غذاهایی که بطور کامل پخته شده باشند، تا حد بسیار زیادی از مبتلا شدن به عفونت اچ پیلوری و پیشگیری از زخم معده کمک می کند.
• استفاده محتاطانه تر از مسکن ها: شخصی که بطور مکرر از مسکن های ضد درد استفاده می کند، در خطر ابتلا به زخم معده قرار دارد. برای کاستن از ریسک ابتلا به بیماری های گوارشی، بهتر است تا مسکن همراه با وعده غذایی مصرف شود.
• بهره مندی از رژیم غذایی سالم: همانطور که پیش تر اشاره کردیم، مصرف برخی غذاها باعث بروز و تشدید زخم معده و برخی دیگر باعث بهبود و پیشگیری از آن می شود.

برای درمان زخم معده باید به چه پزشکی مراجعه کرد؟

مراجعه به پزشک متخصص داخلی، ایده آل ترین گزینه برای افرادی است که از مشکلات گوارشی مانند زخم معده رنج می برند. پزشک متخصص داخلی، فرد مبتلا به زخم معده را در مسیر درمان قرار می دهد و با طرح ریزی یک استراتژی صحیح، از شدت گرفتن بیماری و ایجاد عوارض جانبی جلوگیری می کند. همانطور که در ابتدای مطلب گفته شد، زخم معده با گذشت زمان بدتر می شود و می تواند منجر به بیماری های خطرناکی شود. پس چنانچه از مشکلات معده رنج می برید، هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید.