نارسایی مزمن دستگاه تنفسی چیست؟

نارسایی مزمن دستگاه تنفسی یا هایپرکاپنیک (Hypercapnia) که به آن نارسایی هایپوکسمی هم می گویند، از جمله بیماری های رایج ریه است که هر روزه بر تعداد مبتلایان آن افزوده می شود. این بیماری که دلیلش عدم کفایت تبادل گاز‌ها به وسیله دستگاه تنفسی است، زمانی رخ می دهد که دستگاه تنفسی قادر نباشد ‌دی ‌اکسید کربن موجود در خون را از آن خارج کند؛ در نتیجه گاز مذکور در بدن مجتمع می شود و نارسایی مزمن دستگاه تنفسی را رقم می زند. ناتوانایی دستگاه تنفسی در دریافت اکسیژن کافی و متعاقب آن پایین آمدن سطح اکسیژن خون، دیگر علت بروز این نارسایی است.

انواع نارسایی دستگاه تنفسی

نارسایی های دستگاه تنفسی به دو نوع حاد و مزمن تقسیم بندی می شوند. نارسایی نوع حاد، یک مشکل کوتاه مدت است که به شکل ناگهانی اتفاق می‌افتد و با انجام فوریت های پزشکی درمان می ‌شود. در مقابل، نارسایی مزمن دستگاه تنفسی یکی از بیماری های ریوی است که با گذشت زمان به وجود می آید و به درمان طولانی‌ مدت نیازمند است. سطح پایین فشار خون می ‌تواند نارسایی حاد دستگاه تنفسی و سطح بالای دی اکسید کربن می تواند نارسایی مزمن دستگاه تنفسی را به دنبال داشته باشد.

به طور کلی، تنگ شدن مجاری تنفسی ریه‌ ها موارد زیر را در پی دارد:

• کاهش حرکت هوا در بدن
• ورود کمتر اکسیژن به بدن
• خروج کمتر دی اکسید کربن از بدن

برایند موارد فوق منجر به نارسایی مزمن دستگاه تنفسی می شود.

علائم نارسایی مزمن دستگاه تنفسی چیست؟

از آنجا که علائم نارسایی مزمن دستگاه تنفسی معمولاً به تدریج و در بلند مدت ایجاد می ‌شود، ممکن است در ابتدا قابل تشخیص نباشد. این علائم می ‌توانند مشتمل بر موارد زیر باشند:

• مشکلات تنفسی مانند تنگی نفس؛ بالاخص مواقعی که فرد در حال فعالیت است
• تنفس تند
• خس خس کردن سینه
• سرفه همراه خلط
• درد قفسه سینه
• ناتوانی در حبس نفس
• متمایل شدن رنگ پوست، لب‌ها و ناخن‌ها به آبی
• کمبود انرژی و خستگی
• کاهش بی دلیل وزن
• اضطراب
• گیجی
• سردرد

در صورتی که علایم مذکور درمان نشوند، بیماری با گذشت زمان بدتر می ‌شود که این افزایش شدت بیماری می تواند احتمال موارد زیر را افزایش دهد:

• غیر طبیعی شدن ضربان قلب
• توقف تنفس
• به کما رفتن

علل نارسایی مزمن دستگاه تنفسی چیست؟

بعضی بیماری‌ ها و برخی شرایط هستند که می ‌توانند زمینه ابتلا به نارسایی مزمن دستگاه تنفسی را فراهم کنند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شرایطی که بر عصب و عضلات کنترل کننده تنفس تأثیر می ‌گذارند مانند:
• دیستروفی عضلانی
• اسکلروزیس جانبی
• آمیوتروفیک (ALS)
• آسیب دیدگی نخاع
• سکته مغزی

بیماری های ریوی مانند:

• مزمن انسدادی ریه (COPD)
• پنومونی
• سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS)
• آمبولی ریه
• فیبروز کیستیک
• اسکولیوز (انحنا در ستون فقرات)
• ذات‌ الریه پیچیده

سوءمصرف برخی اقلام می تواند روی ناحیه ‌ای از مغز که کنترل کننده تنفس است تأثیر بگذارد و باعث شود تا تنفس آهسته و کم عمق شود. از جمله این موارد می توان به الکل، مواد مخدر و برخی داروها اشاره کرد.

• آسیب به قفسه سینه (بافت ها و دنده های اطراف ریه)
• استعمال دخانیات
• صدمات حاد ریوی در اثر استنشاق دود مضر

تشخیص نارسایی مزمن دستگاه تنفسی چگونه صورت می گیرد؟

پزشک، کار تشخیص بیماری را با پرسیدن سؤالاتی در خصوص شرایط کنونی بیماری و سابقه پزشکی بیمارآغاز می کند. سپس از طریق گوشی پزشکی، به صداهای ریه و قلب بیمار گوش می دهد تا هرگونه صدای غیرطبیعی را شناسایی کند. انجام چند آزمایش، می‌ تواند نارسایی مزمن دستگاه تنفسی را مشخص کند. از جمله این آزمایشات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

آزمایش پالس اکسیمتری

اکسیژن سنج خون یا پالس اکسیمتر (Pulse Oximeter)، وسیله ‌ای است که میزان درصد اشباع اکسیژن خون سرخرگ را اندازه‌ گیری می کند. پزشک، سنسور کوچکی را روی انگشت دست و یا لاله‌ گوش بیمار قرار می دهد و میزان اکسیژن دریافتی بدن را مشخص می کند. میزان اشباع اکسیژن عادی در افراد سالم، حدوداً بین ۹۶ تا ۱۰۰ درصد است. رسیدن این میزان به کمتر از ۹۰ درصد، نشان‌ از پایین بودن سطح اکسیژن خون دارد.

تصویربردای از ریه

برای مشاهده هرچه بهتر وضعیت ریه‌ ها، پزشک می ‌تواند از رادیوگرافی و یا سیتی اسکن استفاده کند و با تحلیل آن، علل نارسایی مزمن دستگاه تنفسی را مشخص کند.

آزمایش گاز خون شریانی

آزمایش گاز خون شریانی (Arterial blood gas test) یک روش آسان و ایمن برای تعیین میزان اکسیژن و دی اکسید کربن خون است. از دیگر مزایای این آزمایش، اندازه گیری میزان PH و یا اسیدیته خون است. در این آزمایش، از خون شریانی مچ دست نمونه ‌گیری می‌ شود. اغلب نمونه های این نوع آزمایش، از نمونه خون سیاهرگ گرفته می شود؛ یعنی خونی که از بافت‌ های بدن عبور کرده است و اکسیژن آن مصرف ‌شده و دارای دی اکسید کربن است. نمونه گرفته شده برای انجام بررسی‌ های بیشتر به آزمایشگاه ارسال می ‌شود که نتیجه آزمایش، میزان اکسیژن و دی اکسید کربن خون را مشخص می کند.

برونکوسکوپی

برونکوسکوپ ابزاری سبک، باریک و منعطف است که با وارد کردنش به مجاری تنفسی و ریه‌ ها، تصاویر واضحی از آنها را به پزشک نشان می دهد و ضمناً می تواند از بافت‌ این نواحی نمونه‌ برداری کند.

نوار قلب

اگر این تشخیص صورت گیرد که به دلیل نارسایی تنفسی، آریتمی ایجاد شده است، پزشک ممکن است EKG (الکتروکاردیوگرام) را تجویز کند. EKG یا همان نوار قلب، یک آزمون ساده و فاقد درد است که فعالیت الکتریکی قلب را تشخیص می دهد و ثبت می ‌کند.

درمان نارسایی مزمن دستگاه تنفسی

معمولاً درمان قطعی برای نارسایی مزمن دستگاه تنفسی وجود ندارد؛ اما می توان با بهره گیری از روش‌ های درمانی مختلف، علائم بیماری را تخفیف داد. مدیریت بیماری، از مواردی است است که می تواند منجر به کاهش شدت بیماری و بهبود آن شود. فراموش نکنید که تأثیر درمان به علت بروز بیماری، وضعیت سلامت جسمانی و سرعت اقدام برای درمان بستگی دارد؛ به طوری که انجام هرچه زودتر اقدامات درمانی، می تواند از وخیم شدن بیماری جلوگیری کند. رفع علت ایجاد نارسایی، خارج کردن دی اکسید کربن اضافی از خون و افزایش سطح اکسیژن خون، از رویکرد‌های موجود برای درمان این بیماری است.

اگرچه نارسایی مزمن دستگاه تنفسی یک فوریت پزشکی است و باید در بیمارستان مورد درمان قرار گیرد، اما با توجه به علت بروز آن، می ‌توان درمان را در خانه پیگیری کرد. از جمله روش های درمانی این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اکسیژن تراپی

اگر اکسیژن کافی در خون وجود نداشته باشد، اکسیژن تراپی کمک مؤثری به رفع این مشکل می کند. در اکسیژن تراپی، سطح اکسیژن خون از طریق استنشاق اکسیژن افزایش می‌ یابد. غالباً در این روش، اکسیژن فشرده شده در یک کپسول، از طریق یک لوله به یک ماسک تنفسی یا لوله‌ های کوتاه و یا لوله‌ هایی بزرگتر که وارد مجاری تنفسی می‌ شود می رسد و وارد ریه‌ ها می‌ شود. همچنین دستگاه‌ های کوچک اکسیژن که قابل حمل هستند، وسیله هایی کاربردی در زمینه اکسیژن تراپی هستند که در دسترس عموم قرار دارند.

تراکئوستومی

در موارد شدیدتری از بیماری، ممکن است نیاز به تراکئوستومی باشد. در این روش درمانی، پس از ایجاد شکافی در قسمت جلویی گردن و روی نای، لوله ‌ای در نای قرار می ‌گیرد که وظیفه اکسیژن رسانی را به عهده دارد. این لوله ممکن است موقتی و یا دائمی باشد.

تنفس مکانیکی

از دستگاه‌ های تنفسی کمکی می توان به دستگاه تنفسی غیرتهاجمی NIV) BiPAP) و CPAP اشاره کرد. این دستگاه ها می ‌توانند گزینه‌ هایی مناسب برای استفاده بلندمدت باشند. دستگاه تنفس مصنوعی یا ونتیلاتور (medical ventilator) درصورتی به کار گرفته می شود که نارسایی مزمن دستگاه تنفسی از طریق سایر روش ‌های درمانی بهبود پیدا نکند. با فرو کردن لوله ‌های این دستگاه از طریق دهان یا بینی به نای، تأمین اکسیژن مورد نیاز ریه‌ ها با راندمان بالایی صورت می پذیرد. از آنجایی که این دستگاه، اکسیژن را مستقیماً وارد شش‌ ها می ‌کند، بیمار دیگر مجبور نیست که به سختی تنفس کند. ونتیلاتور را می توان با در نظر گرفتن شدت بیماری، برای کمک به تنفس و یا انجام همه مراحل تنفسی در بیمار استفاده کرد.

فعالیت بدنی مناسب و انجام حرکات ورزشی، از جمله مواردی است که می تواند به تصحیح الگوی زندگی و متعاقب آن، برخورداری از یک دستگاه تنفسی سالم منجر شود. لذا قبل از مختل شدن روال عادی زندگی شما توسط بیماری، با اصلاح آن دسته از موارد تغییرپذیر که می توانند بر سلامت دستگاه تنفسی شما تأثیر منفی بگذارند، سلامتی را به ریه های خود هدیه دهید.