علائم پرکاری تیروئید چیست و برای درمان آن چه باید کرد؟

تیروئید، یک غده‌ کوچک پروانه ‌ای شکل است که در جلوی گردن قرار دارد. یکی از بیماری‌های مرتبط با این غده، پرکاری تیروئید یا Hyperthyroidism است. غده‌ تیروئید با ترشح هورمون ‌های اولیه تترا یدوتیرونین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) که کنترل انرژی سلول ‌های بدن را برعهده دارند، سوخت ‌و ساز بدن را تنظیم می‌ کند. به ترشح بیش از حد تترا یدوتیرونین (T4) یا تری یدوتیرونین (T3) و یا هردوی این هورمون‌ ها، پرکاری تیروئید می گویند. تشخیص به‌ موقع و درمان مناسب، علائم پرکاری تیروئید را از بین می برد و از وقوع عوارض جانبی آن جلوگیری به عمل می آورد.

علت پرکاری تیروئید

دلایل زیادی می تواند عامل پرکاری تیروئید باشد. بیماری گریوز (Graves’ disease) از شایع ‌ترین علت های پرکاری تیروئید است. گریوز یک نوع بیماری خود ایمنی است که باعث می‌ شود تا آنتی‌ بادی‌ های تحریک ‌کننده‌ تیروئید، بیش ‌ازحد هورمون ترشح کنند. زنان، بیشتر از مردان مبتلا به بیماری گریوز می ‌شوند و همچنین این بیماری در میان افرادی که سابقه‌ خانوادگی دارند، بیشتر رخ می دهد. بنابراین فرد مشکوک به پرکاری تیروئید، اگر خویشاوندانی دارد که به بیماری گریوز مبتلا هستند، حتماً باید این موضوع را با پزشک خود درمیان بگذارد.

از سایر علل پرکاری تیروئید می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف بیش از حد یُد؛ چراکه یُد عنصری مهم در هورمون ‌های تترا یدوتیرونین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) است
• تیروئیدیت یا التهاب تیروئید که به افزایش ترشح تترا یدوتیرونین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) منجر می ‌شود
• تومورهای ناحیه بیضه‌ و تخمدان
• تومورهای خوش‌ خیم تیروئید
• تومورهای‌ غده‌ هیپوفیز
• مصرف بالای تری یدوتیرونین (T3) از طریق مکمل های غذایی یا داروها

علائم پرکاری تیروئید

از جمله علائم پرکاری تیروئید می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش ضربان قلب
• فشار خون بالا
• لرزش دست
• تعرق زیاد
• عدم تحمل گرما
• تغییرات حرکات روده
• کاهش وزن
• نامنظم شدن چرخه عادت ماهانه در خانم ها
• تورم متقارن یا نامتقارن غده تیروئید
• برجسته شدن کره چشم که یکی از علائم اگزوفتالمی و بیماری گریوز به حساب می آید

موارد زیر، سایر علائم پرکاری تیروئید هستند:

• زیاد شدن اشتها
• بی ‌قراری
• عصبی شدن
• عدم تمرکز
• ضعف عضلانی
• ضربان قلب نامنظم
• بی خوابی
• نازکی و شکنندگی مو
• ریزش مو
• خارش
• تهوع و استفراغ
• بزرگ شدن سینه در مردان

علائم زیر از جمله علائمی هستند که به مراقبت‌ های پزشکی نیازمندند:

• تنگی نفس
• ضربان قلب نامنظم و سریع
• فیبریلاسیون دهلیزی (نوعی آریتمی که می تواند به سکته مغزی و نارسایی قلب منجر شود)
• سرگیجه
• از دست دادن هشیاری

تغییراتی با گذشت سن در غده تیروئید ایجاد می شوند

با بالا رفتن سن، به تدریج نسج تیروئید دچار فیبروز می شود و آتروفی پیدا کند که نتیجه آن، کاهش حجم و اندازه غده تیروئید است. به شکلی که معمولاً غده تیروئید افراد سالخورده، در معاینه بالینی قابل لمس نیست. به دلیل محدودیت نمک مصرفی، افراد سالمند ید کمتری دریافت می کنند.

از طرفی دیگر، به سبب وجود مشکلات گوارشی و سوء جذب، میزان جذب گوارشی ید هم کم می شود. میزان برداشت ید در گردش خون توسط غده تیروئید هم در افراد سالمند پایین است. در مجموع، این تغییرات به کاهش تولید هورمون تیروکسین (T4) منجر می شوند؛ ولی با توجه به اینکه تبدیل T4 به T3 به دلیل کاهش فعالیت آنزیم دآیودیناز در افراد سالخورده کاهش می یابد، سطح خونی هورمون T4 در محدوده طبیعی باقی می ماند ولی ممکن است سطح خــونی هــورمون T3 کاهش یابد.

همچنین سطح خــونی هورمون تیروتروپین (TSH) که توسط غده هیپوفیز ترشح می شود، با گذشت سن کمی افزایش می یابد. محدوده نرمال این هورمون در افراد زیر 40 سال بین 4/0 الی 5/4 میلی یونیت در لیتر است اما پس از 40 سالگی، افزایش تطابقی آن شروع می شود و به ازای هر دهه افزایش سن، میزان 3/0 میلی یونیت در لیتر به حداکثر مقدار طبیعی آن اضافه می شود. بطوریکه بعد از 80 سالگی، حداکثر مقدار نرمال هورمون TSH بین 5 الی 8 میلی یونیت در لیتر در نظر گرفته می شود.

تشخیص پرکاری تیروئید

اولین گام در تشخیص پرکاری تیروئید، بررسی سابقه‌ پزشکی بیمار، گرفتن شرح حال و معاینه‌ فیزیکی است. از جمله متغیرهایی که پزشک آنها را بررسی می کند می توان موارد زیر را نام برد:

• کاهش وزن
• کمیت و کیفیت ضربان قلب
• فشارخون
• حالت چشم ‌ها (چراکه در پرکاری تیروئید، چشم ها دچار بیرون‌ زدگی می شوند)
• تورم غده‌ تیروئید

آزمایش‌ های دیگری که برای تشخیص پرکاری تیروئید انجام می شود عبارت است از:

آزمایش کلسترول خون: کلسترول پایین می‌تواند نشانه‌ بالا بودن متابولیسم بدن باشد که در این حالت، بدن کلسترول را به‌ سرعت می‌ سوزاند.

آزمایش‌های T4 ، T4 آزاد و T3 که در این آزمایش‌ ها، مقدار هورمون‌ های T3 و T4 در خون اندازه گیری می شود.

آزمایش هورمون تحریک ‌کننده‌ تیروئید: هورمون تحریک‌ کننده‌ تیروئید که به اختصار TSH نامیده می شود، در هیپوفیز ترشح می ‌شود و غده‌ تیروئید را مورد تحریک قرار می دهد تا هورمون‌ های بیشتری را ترشح کند. وقتی سطح هورمون تیروئید، طبیعی و یا بالا باشد، TSH در بدن پایین است. میزان غیرطبیعی TSH می تواند از اولین علائم پرکاری تیروئید به حساب آید.

آزمایش تری گلیسیرید: برای تشخیص پرکاری تیروئید، سطح ‌تری گلیسیرید فرد هم مورد آزمایش قرار می گیرد. مثل پایین بودن میزان کلسترول، پایین بودن تری گلیسیرید هم می‌تواند نشانه ای ازبالا بودن سوخت و ساز باشد.

آزمایش جذب و اسکن تیروئید: در این آزمایش، علاوه بر تشخیص پرکاری یا کم کاری تیروئید، مشخص می‌شو د که کدام نواحی از غده‌ تیروئید بیش‌ از حد نرمال فعال هستند.

سونوگرافی: با انجام سونوگرافی، می‌توان اندازه‌ کل غده‌ تیروئید را مورد بررسی قرار داد.

سی ‌تی اسکن یا MRI: اگر تومور هیپوفیزی موجب تورم شده باشد، سی ‌تی اسکن یا MRI می ‌تواند آن را نشان دهد.

درمان پرکاری تیروئید

هدف اصلی درمان، متعادل کردن سطح هورمون های تیروئید است. درمان می تواند شامل یکی از موارد زیر باشد:

• داروهای ضد تیروئید خوراکی
• تجویز بتابلوکرها مانند پروپرانول جهت تسکین علائم پرکاری تیروئید
• ید رادیو اکتیو
• جراحی تیروئید

رژیم غذایی پرکاری تیروئید

با آنکه اصلی ‌ترین روش درمانی پرکاری تیروئید، مصرف دارو است، اما خوردن برخی غذاها و پرهیز از برخی دیگر می تواند کاهش عوارض پرکاری تیروئید را باعث شود. ممنوعیت‌ های غذایی در این رژیم، به حذف ید و پرهیز از مصرف غذاهایی است که متابولیسم بدن را به شدت سرعت می دهد؛ مانند کافئین و قند. همچنین در این رژیم غذایی، باید غذاهایی مصرف شوند که می توانند عملکرد تیروئید را تا حدی سرکوب کنند؛ مانند هلو، سویا، گل کلم، کلم پیچ، کلم بروکلی و شلغم.

چنانچه بعضی از علائم اختصاصی بیماری پرکاری تیروئید را در خود مشاهده می کنید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا از شدت بیماری و پیشرفت آن جلوگیری کنید. پزشک متخصص داخلی گزینه مناسبی برای حل مشکل شماست. جهت مراجعه به پزشک متخصص داخلی در کرج، می توانید به مطب خانم دکتر محبوبه آقاجانی مراجعه کنید.