علائم پوکی استخوان و راه تشخیص و درمان آن

پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis) یک اختلال اسکلتی است که باعث کاهش تراکم و استحکام استخوان می شود و آن را ضعیف و شکننده می کند؛ تا جایی که استخوان به سادگی در معرض شکستگی قرار می گیرد. از این بیماری به عنوان بیماری خاموش یاد می شود؛ چراکه می تواند تا سال ها بی علامت باشد و تا زمانی که استخوانی نشکند، نشانه خاصی ایجاد نکند. این شکستگی ها ممکن است در حین راه رفتن، زمين خوردن، سرفه و یا عطسه و یا حتی در موارد پیشرفته، در اثر جابجایی در بستر رخ دهد. این بیماری که از رایج ترین بیماری های روماتولوژی به شمار می رود، از بزرگترین عوامل تهدید کننده سلامت انسان است. در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا نگاهی جامع به پوکی استخوان، علائم و علل آن داشته باشیم.

پوکی استخوان چیست؟

بافت استخوانی، یک بافت زنده است که دائماً در حال جایگزینی است. پوکی استخوان زمانی اتفاق می افتد که همخوانی سرعت ایجاد بافت استخوانی جدید با از بین رفتن بافت استخوانی قدیمی برهم می خورد و به عبارتی دیگر، میزان استخوان سازی کم شود. این مسأله، تضعیف استخوان ها و شکنندگی آنها را در پی دارد. ساخت بافت استخوانی تا ۳۵ سالگی بیشتر از تخریب آن است؛ اما از این سن به بعد، سرعت تخریب آن افزایش می یابد. مفصل ران، مچ پا و ستون فقرات از جمله مناطقی هستند که بیشتر تحت تأثیر پوکی استخوان قرار می گیرند.

علائم پوکی استخوان

همانطور که گفته شد، غالباً این بیماری تا زمان بروز شکستگی، فاقد تظاهرات بالینی است. با این حال برخی از نشانه های بروز پوکی استخوان عبارتند از:

• کمردرد که می تواند ناشی از شکستگی مهره های ستون فقرات یا قرار گرفتن آنها روی یکدیگر باشد.
• کیفوز یا خمیدگی قامت که در اصطلاح عامیانه به آن قوز می گویند.
• کاهش قد که با گذشت زمان رخ می دهد.
• شکستگی استخوان در اثر فعالیت های روزمره.

علل پوکی استخوان

این بیماری، در همه نژادها و در هر دو جنس مذکر و مؤنث رخ می دهد؛ اما زنان سفید پوست و زنان آسیایی – بالاخص زنان مسن که در سن یائسگی هستند – بیشتر از بقیه درگیر آن می شوند. موارد زیر، می تواند از دلایل افزایش احتمال پوکی استخوان در افراد باشند:

• داشتن اندام ظریف و کوچک (شاخص توده بدنی برابر یا کمتر از ۱۹)
• وجود سابقه پوکی استخوان در بین اعضای درجه اول خانواده
• سابقه شکستگی استخوان در بزرگسالی
• سابقه شکستگی استخوان مفصل ران به صورت ارثی
• استعمال دخانیات
• افراط در نوشیدن مشروبات الکلی
• کمبود تحرک بدنی
• کمبود کلسیم
• عادات تغذیه ای نامناسب
• جذب ناقص مواد غذایی در روده و معده
• پایین بودن سطح هورمون تستوسترون در مردان
• شیمی درمانی خصوصاً در زنان به دلیل تأثیر بر تخمک ها و بروز یائسگی زودرس
• متوقف شدن دوره قاعدگی در زنان جوان
• آرتریت روماتوئید (رماتیسم مفصلی)
• بیماری های کبدی
• التهاب مزمن در پی محدودیت حرکتی پس از سکته یا بروز بیماری هایی که سبب اختلال در راه رفتن می شوند
• پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)
• پرکاری پاراتیروئید (هایپر پاراتیروئیدیسم)
• کمبود ویتامین D
• استفاده طولانی مدت از داروهایی مانند رقیق کننده های خون، داروهای ضد تشنج و داروهای کورتیکواستروئید خوراکی
• اختلالات ارثی بافت همبند

تشخیص

گاهی افراد تنها پس از یک شکستگی بالینی حاد متوجه می شوند که به پوکی استخوان مبتلا هستند. با این حال، انجام آزمایش سنجش تراکم مواد معدنی استخوان می تواند وضعیت بافت استخوانی افراد را تحلیل کند تا در صورت ابتلا به این بیماری، تحت درمان قرار گیرند. همچنین، با استفاده از رادیوگرافی‌ می‌توان شکستگی فشاری مهره‌ ها را تشخیص داد. هرچند که عکس ‌های به دست آمده از پرتونگاری، شاخص مطمئنی برای تشخیص پوکی استخوان نیستند؛ به این دلیل که نفوذ کم یا زیاد اشعه در فیلم عکاسی، کیفیت آن را تحت تأثیر قرار می دهد و تشخیص را دشوار می کند. از همین این ‌رو، سنجش تراکم استخوان، بهترین روش برای پی بردن به این بیماری است.

تشخیص و درمان پوکی استخوان

مثل بسیاری از بیماری های دیگر، پیشگیری نقش مؤثری در جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان دارد. سبک سالم زندگی می تواند خطر وقوع این بیماری را کاهش دهد و در صورت ابتلا، به کنترل بیماری کمک کند. معمولاً روش های درمان پوکی استخوان، غیر جراحی هستند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برخورداری از رژیم غذایی سالم و سرشار از کلسیم (مانند محصولات لبنی کم چرب) از مواردی است که ریسک ابتلا به بیماری را کاهش می دهد و در درمان آن مؤثر واقع می شود.
• مصرف مقادیر توصیه شده ویتامین D – که عمدتاً در آبزیان وجود دارد – نقش به سزایی در جذب کلسیم توسط استخوان ها دارد.
• انجام ورزش مستمر و کاهش وزن از دیگر مواردی است که به استحکام استخوان ها کمک می کند.
• پرهیز از خم شدن زیاد به هنگام انجام کارهایی مانند بستن بند کفش، برداشتن وسایل از زمین و شستن لباس ها در کنترل بیماری بسیار حائز اهمیت است.
• از سایر روش های کنترل بیماری می توان به تجویز داروهای استروژنی، آب درمانی، فیزیوتراپی و مگنت تراپی اشاره کرد که به تقویت استخوان های تضعیف شده کمک می کند.

پوکی استخوان در ایران

بر اساس پژوهش های صورت گرفته، حدود ۵/۴ درصد از مردان و 8 درصد از زنان ایرانی از پوکی استخوان رنج می برند و بیش از ۳۵ درصد آنها به درجات خفیف تری از کاهش تراکم بافت استخوانی مبتلا هستند. همچنین 20 درصد از زنان ایرانی بالای ۵۰ سال، دچار میزان قابل توجهی از کاهش تراکم استخوانند که این امر، احتمال شکستگی‌ های ناشی از پوکی استخوان را در آنها افزایش می دهد. این مطالعه همچنین نشان می دهد که کاهش توده استخوانی و به دنبال آن پوکی استخوان، با شیب بالایی در مردان ایرانی در حال افزایش است. این موضوع از این جهت مهم است که مردان بیش از زنان در معرض آسیب های جسمی و متعاقب آن شکستگی استخوان ها قرار دارند و ریسک مرگ و میر ناشی از این شکستگی ها در آنها بیشتر است.

گفتنی است اهمیت پوکی استخوان تا آنجاست که سازمان بهداشت جهانی (WHO) روز ۲۰ اکتبر (مصادف با ۲۸ مهر ماه) را به عنوان روز جهانی پوکی استخوان نامگذاری کرده است.