آزمایش عملکرد کبدی چیست و چه کاربردی دارد؟

جگر یا کبد (Liver)، بزرگترین غده در بدن انسان است که نقشی حیاتی در سوخت‌ و ساز و سم‌ زدایی دارد. این عضو بی ‌دلیل که تقریباً از تمام اندام های بدن حمایت می‌ کند، خود مستعد بسیاری از بیماری ‌ها است که از جمله آنها می توان به انواع هپاتیت‌، آسیب‌ های ناشی از مصرف نوشیدنی ‌های الکلی، کبد چرب، سیروز، سرطان و آسیب ‌های دارویی اشاره کرد. متأسفانه ابتلا به بیماری های کبدی -مثل بسیاری از بیماری های گوارشی دیگر- به شکل روز افزونی در حال گسترش است. در ادامه مطلب با ما همراه باشید تا درباره آزمایش عملکرد کبدی بیشتر صحبت کنیم.

وظیفه کبد چیست؟

تمام خون دستگاه گوارش، توسط سیاهرگی به نام ورید پورت جمع‌آوری و به کبد وارد می ‌شود و متعاقباً تمام مواد جذب شده از لوله گوارشی، از کبد عبور می‌ کنند. به دام انداختن سموم و تصفیه آنها با تبدیل کردنشان به مواد بی ضرر، از دیگر وظایف کبد است. همچنین کبد، عهده دار متابولیسم داروها در بدن است. شرکت در فرایند خون سازی (در دوره قبل از تولد) و مقاومت در مقابل عفونت ‌ها، فراهم ساختن سریع انرژی در مواقع ضروری، ذخیره آهن و… سایر وظایف کبد را شامل می شود.

علائم بیماری های کبدی

زرد شدن رنگ پوست و چشم (زردی یا یرقان)، درد شکم، تورم قسمت های مختلف پا، خارش، تیره شدن رنگ ادرار، سفید شدن رنگ مدفوع، خستگی مزمن، تهوع، استفراغ و از دست دادن اشتها از جمله علائم رایج این بیماری ها هستند.

تشخیص بیماری کبدی چگونه است؟

گروهی از آزمایش ‌های خونی هستند که اطلاعاتی مفید در خصوص وضعیت و عملکرد کبد ارائه می دهند که به آنها آزمایش عملکرد کبدی (LFT) می گویند. این آزمایش ‌ها شامل اندازه‌ گیری سطح آلانین آمینوترانسفر (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، آلکالن فسفاتاز (ALP)، آلبومین و بیلی روبین است. برای بررسی وضعیت سلامت کبد، سطح این آنزیم ها در خون اندازه گیری می شود و تغییر در غلظت این آنزیم ها تعیین کننده آن است که کبد در چه سطحی از سلامت قرار دارد.

آزمایش آلانین آمینوترانسفر (ALT)

آنزیم ALT یا SGPT کمتر در قلب و ماهیچه ها و بیشتر در کلیه و کبد وجود دارد. مقدار طبیعی این آنزیم در خون پایین است و زیاد بودن آن نشانگر آسیب به سلول های کبدی است. دامنه طبیعی سطح این آنزیم در حدود 7 تا 56 واحد در هر لیتر سرم خون است.

آزمایش آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)

AST که به SGOT هم معروف است، کمتر در کلیه ها و ماهیچه ها و بیشتر در قلب و کبد حضور دارد. مقدار این آنزیم در افراد سالم پایین است و زیاد بودن آن نشان از آسیب کبد و ماهیچه ها است. دامنه طبیعی سطح این آنزیم حدود 5 تا 40 واحد در هر لیتر سرم خون است.

آزمایش های گفته شده جهت تشخیص آسیب کبدی و یا کمک به تشخیص بیماری های کبدی مورد استفاده قرار می گیرد؛ چراکه سطح این آنزیم ها در بیماری های کبدی افزایش می یابد. پزشک درصورت وجود علائم اختلال کبدی مثل درد شکم، تهوع، استفراغ، زردی و یا قرار گرفتن احتمالی در معرض ویروس هپاتیت، از آزمایشات AST و ALT برای بررسی شرایط کبد استفاده می کند.

آزمایش آلکالین فسفاتاز (ALP)

گرچه ALP در اکثر بافت ها وجود دارد، ولی بیشترین مقدارش در کبد، استخوان و اپیتلیوم مجاری صفراوی است. این آنزیم به سبب افزایش عملکردش در محیط قلیایی، آلکالن فسفاتاز نامیده می شود. انجام این این آزمایش هم برای تشخیص بیماری های کبدی و استخوانی ضروری است.

آزمایش آلبومین

آلبومین که از جمله مهمترین پروتئین های پلاسما است، طی یک روند طبیعی از کبد آزاد می شود و با ایجاد تعادل بین مایعات بدن، مانع نشت مایعات به خارج از عروق می شود. غیرنرمال بودن سطح آلبومین در خون می تواند نشان دهنده بیماری های کبد و کلیه و یا داشتن رژیم غذایی نامناسب باشد. مقادیر نرمال آلبومین بین 4/3 تا 4/5 g/dl است.

آزمایش بیلی روبین

تغییر رنگ بافت های بدن در اثر سطوح غیر طبیعی و بالای بیلی روبین، بیماری زردی یا یرقان را سبب می شود. آزمایش بیلی روبین که جزئی از بررسی بالغین مبتلا به آنمی های همولیتیک و همچنین نوزادان مبتلا به یرقان است، به بررسی عملکرد کبد می پردازد. مقادیر نرمال بیلی روبین غیر مستقیم بین 2/0 تا 8/0 mg/dl و بیلی روبین مستقیم بین 1/0 تا 3/0 mg/dl است.

مواردی که به آزمایش عملکرد کبدی نیاز دارند

• برای کنترل بیماری و تعیین میزان کارایی یک درمان خاص در بیماران دارای بیماری های کبدی
• درصورت ابتلا به بیماری ‌هایی مانند مانند تری گلیسیرید بالا، دیابت، فشار خون و یا کم خونی
• بررسی آسیب ‌هایی که در اثر عفونت‌ های کبدی مانند هپاتیت B و C روی می دهد
• نظارت بر عوارض جانبی داروهایی که روی کبد تأثیر می‌ گذارند
• در صورت اعتیاد به نوشیدن مشروبات الکلی
• درصورت ابتلا به بیماری های کیسه صفرا
• درصورت داشتن علائم اختلال کبدی

بسیاری از پزشکان، این تست ها را در بررسی روتین ارزیابی وضعیت سلامتی (پنل جامع متابولیک) توصیه می کنند. پنل جامع متابولیک یک آزمایش خون معمول است که در آن میزان قند خون، عملکرد کلیه و عملکرد کبد مورد بررسی قرار می‌ گیرد که نمایی از سلامت کلی فرد را ارائه می دهد. باید تأکید کرد که سطح بالای این آنزیم ها، به معنی قطعی بیماری کبد نیست. برای مثال، آسیب دیدگی عضلات می تواند به افزایش این آنزیم ها منجر شود.

گاهی مصرف برخی داروها هم باعث افزایش یا کاهش سطح آنزیم های کبدی می شوند که از آن جمله می توان به آلوپورینول، آنتی بیوتیک ها، آزاتیوپرین، کلشی سین، ایندومتاسین، متیل دوپا، متوترکسات و اگزالات و نیتروفورانتوئین اشاره کرد. نتایج آزمایشات عملکرد کبدی به متغیرهای زیادی وابسته است؛ بنابراین بهتر است تا این آزمایش ها توسط یک متخصص داخلی که به تفسیر این آزمایشات اشراف کامل دارد انجام شود.

خوشبختانه کبد یک اندام سازگار و منعطف است و اغلب قادر به بهبود وضعیت خود است. بسیاری از مشکلات کبدی، تحت هدایت یک پزشک حرفه ای، پاسخ مثبتی به درمان می دهند. اگر از هر یک از علائم ذکر شده در این مطلب رنج می برید، می توانید با خانم دکتر آقاجانی؛ متخصص داخلی در هفت تیر کرج مشورت کنید.